Abhivyakti : विशेष लेख : चळवळीचे लोकगायक गदर कोण होते ? आणि त्यांनी काय केले ?
तेलगू भाषेतील प्रसिद्ध लोकगायक विठ्ठल राव ‘गदर’ यांचे रविवारी हैदराबादमध्ये निधन झाले. त्यांचे वय 74 वर्षे होते. फुफ्फुस आणि मूत्राशयाच्या संसर्गामुळे त्यांच्यावर उपचार सुरू असताना हैदराबाद येथील अपोलो रुग्णालयात त्यांनी अखेरचा श्वास घेतला. काँग्रेस, केसीआर, चित्रपट कलाकार आणि सर्वसामान्यांसह अनेक राजकीय पक्षांच्या नेत्यांनी त्यांच्या निधनावर शोक व्यक्त केला आहे.
विठ्ठलरावांचे खरे नाव ‘गदर’ हे गुम्मडी विठ्ठल राव होते. त्यांच्या पश्चात पत्नी विमला, एक मुलगा सूर्युडू आणि मुलगी वेनेला असा परिवार आहे. त्यांचा जन्म 1949 मध्ये अविभाजित आंध्र प्रदेश (आताचे तेलंगणा) मधील मेडक जिल्ह्यातील तूप्रन येथील मागास कुटुंबात झाला. त्यांनी अभियांत्रिकीचे शिक्षण घेतले आणि त्यानंतर 1970 च्या दशकात काही काळ कॅनरा बँकेत काम केले. त्यानंतर ते आर्ट लव्हर्स असोसिएशनमध्ये सामील झाले, ज्याची स्थापना चित्रपट दिग्दर्शक बी.के. यांनी केली होती. पथनाट्याद्वारे जनजागृतीचे काम सुरू केले. दरम्यान त्यांच्यावर तो नक्षलवादी राजकारणाचा पराभव पडला. ते जन नाट्य मंडळीच्या संस्थापक सदस्यांपैकी एक होते. जनजागृती करणारी ही एक सांस्कृतिक संस्था होती, जी त्यावेळी पीपल्स वॉर ग्रुपशी संबंधित होती. पीपल्स वॉर ग्रुप एप्रिल 1980 मध्ये अविभाजित आंध्र प्रदेशमध्ये अस्तित्वात आला, त्याची स्थापना कोंडापल्ली सीतारामय्या यांनी केली होती, ज्यांची त्यांच्या काळातील सुप्रसिद्ध नक्षलवादी नेत्यांमध्ये गणना होते. नक्षलवादी चळवळीमुळे त्यांना भूमिगतही व्हावे लागले.
‘गदर’च्या गाण्यांचा प्रभाव
गुजरात आणि इतर भागात मार्क्सवादी आणि लेनिनवादी विचारसरणीने प्रेरित सांस्कृतिक संघटनांना एकत्र आणणे हे त्यांचे मुख्य कार्य होते. ‘गदर’बद्दल असे म्हटले जाते की, त्यांच्या गाण्यांनी प्रेरित होऊन अनेक तरुणांनी त्या काळात नक्षल चळवळीत सामील होण्याचा निर्णय घेतला. त्याला ‘प्रजायुद्ध नौका’ (लोकसंघर्षाची बोट) असे नावही देण्यात आले. 1990 च्या दशकाच्या सुरुवातीला ते अधिक चर्चेत आले . त्यापूर्वी ते भूमिगत होता. यानंतर त्यांनी नागरी हक्कांसाठी काम करणाऱ्या संस्था आणि इतर कार्यकर्ता गटांसोबत काम करण्यास सुरुवात केली. 1990 च्या मध्यात एका परिषदेत त्यांनी नक्षलवादी चळवळीशी आपले मतभेद असल्याचे मत मांडले त्यानांतर त्यांनी या चळवळीपासून फारकत घेतली.
आंबेडकरवादाकडे वळाले ..
1997 मध्ये अज्ञात लोकांनी त्यांच्यावर हल्ला केला. या हल्ल्यानंतर त्यांचे प्राण वाचले, मात्र त्यांच्या शरीरात लागलेली एक गोळी मृत्यूपर्यंत त्यांच्या शरीरात राहिली. नागरी हक्कांसाठी काम करणाऱ्या संघटनांनी या हल्ल्यासाठी पोलिसांना जबाबदार धरले. 1990 च्या उत्तरार्धात त्यांनी आपली राजकीय विचारधारा बदलली आणि आंबेडकरवादाकडे वळले. आंबेडकरवादाला मार्क्सवादाशी जोडण्याच्या गरजेवर त्यांनी भर द्यायला सुरुवात केली. सन 2000 नंतर तेलंगणा वेगळे राज्य करण्याच्या मागणीसाठी सुरू असलेल्या आंदोलनात त्यांनी सक्रिय सहभाग घेतला. त्यांचे “पोस्दुस्तुन्ना पोद्दुमिदा नादुस्तुन्ना कलमा” हे गीत तेलंगण चळवळीचे मुख्य गाणे बनले.
काँग्रेस सोबत काम केले …
गेल्या एक दशकापासून ते संसदीय राजकारणाकडे बघत होते आणि मतपत्रिकेच्या माध्यमातून परिवर्तनाबद्दल बोलत होते. निवडणुकीवर बहिष्कार घालण्याची त्यांची सुरुवातीची भूमिका वेगळी होती. 2018 मध्ये त्यांनी पहिल्यांदा मतदान केले. ते काही दिवस काँग्रेससोबत राहिले पण सुमारे दोन महिन्यांपूर्वी त्यांनी अचानक घोषणा केली की, तरुणांना जागृत करणारा नवा पक्ष काढणार आहे. गेल्या महिनाभरात त्यांना आजारपणामुळे अनेकदा रुग्णालयात दाखल करण्यात आले होते. नुकतीच त्यांची बायपास सर्जरी झाली होती. फुफ्फुस आणि मूत्राशयाच्या गंभीर संसर्गामुळे आणि वय-संबंधित गुंतागुंतांमुळे त्याचा मृत्यू झाला.
अनेक मान्यवरांची आदारंजली
काँग्रेस नेते राहुल गांधी, आंध्र प्रदेशचे मुख्यमंत्री जगनमोहन रेड्डी आणि तेलंगणाचे मुख्यमंत्री केसी राव यांनी त्यांच्या निधनावर शोक व्यक्त केला आहे. ‘गदर’ला श्रद्धांजली वाहताना, काँग्रेस नेते राहुल गांधी यांनी लिहिले, “तेलंगणाचे प्रतिष्ठित कवी, गीतकार आणि कार्यकर्ते गुम्माडी विठ्ठल राव यांच्या निधनाबद्दल ऐकून दुःख झाले. तेलंगणातील लोकांवरील त्यांच्या प्रेमाने त्यांना सर्वात समर्पित केले. उपेक्षित. त्यांनी आम्हाला कारणासाठी अथक संघर्ष करण्याची प्रेरणा दिली. त्यांचा वारसा आम्हा सर्वांना प्रेरणा देत राहील.”
काँग्रेसचे अध्यक्ष मल्लिकार्जुन खर्गे यांनी लिहिले, “गुम्माडी विठ्ठल राव हे अतिसंवेदनशील घटकांच्या आकांक्षांसाठी आशास्थान राहतील. त्यांची कविता, उत्कट गाणी आणि सामाजिक न्यायाच्या बाजूने सक्रियता तेलंगणा आणि तेथील लोकांसाठी नेहमीच प्रेरणादायी असेल. आम्ही शोक व्यक्त करतो. त्यांचे निधन.” परंतु आम्ही आमच्या मनापासून शोक व्यक्त करतो आणि आमचे विचार त्यांच्या कुटुंबीयांसह आणि अनुयायांसह आहेत.” तेलंगणाचा सत्ताधारी पक्ष भारत राष्ट्र समितीने लिहिले, “तेलंगणा गाण्याला जगभरात प्रसिद्धी मिळवून देणारे आणि तेलंगण राज्याची विचारधारा आपल्या गाण्यांद्वारे पसरवणारे गदर (गुम्माडी विठ्ठल राव) यांच्या मृत्यूबद्दल कळताच मुख्यमंत्री के. चंद्रशेखर राव. अत्यंत दु:ख झाले आणि निधनाबद्दल तीव्र शोक व्यक्त केला.”
कर्नाटकचे उपमुख्यमंत्री डीके शिवकुमार यांनी लिहिले की, “तेलंगणाचे लोक गायक गदर यांच्या निधनाने एका युगाचा अंत झाला आहे.” एआयएमआयएमचे प्रमुख असदुद्दीन यांनीही त्यांच्या निधनावर शोक व्यक्त केला आहे. ‘गदर’ हा गरिबांचा आवाज बनल्याचे त्यांनी लिहिले. सुप्रसिद्ध दक्षिण भारतीय सिनेदिग्दर्शक पवन कल्याण यांचा राजकीय पक्ष असलेल्या जनसेना पक्षानेही ‘गदर’ यांच्या निधनाबद्दल शोक व्यक्त केला असून ते तेलंगण चळवळीला आपल्या गाण्यांनी आणि शब्दांनी प्रेरित करणारे क्रांतिकारी नायक असल्याचे म्हटले आहे. चित्रपट कलाकार मनोज मंचू यांनीही त्यांच्या निधनाबद्दल शोक व्यक्त केला आहे आणि लिहिले आहे की, “त्यांच्या आवाजाने हजारो लोकांच्या आत्म्याला स्पर्श केला आहे. त्यांची आठवण येईल.”